حجتالاسلام غلامی گفت: دوران امامت امام باقر(ع) در پی تضعیف حکومت اموی، به نقطه آغاز نهضت علمی اهل بیت(ع) تبدیل شد و زمینه گسترش نظاممند معارف اسلامی و تثبیت مرجعیت علمی شیعه را فراهم کرد.
خبرگزاری مهر -گروه دین، حوزه و اندیشه-عصمت علی آبادی: امروز اول رجب سالروز میلاد با سعادت حضرت باقرالعلوم علیه السلام است. امام محمد باقر (ع)، پنجمین امام شیعیان، پایهگذار نهضت بزرگ علمی در جهان اسلام بود که با تبیین عمیق معارف قرآن و سنت، نقش مهمی در حفظ و گسترش آموزههای اصیل دینی ایفا کرد. ایشان با پرورش شاگردان برجسته، مرجعیت علمی اهلبیت را تثبیت کرد و زمینه شکوفایی اندیشه اسلامی را در دوران پس از خود فراهم ساخت. به همین مناسبت برای بررسی جایگاه علمی امام محمد باقر (ع) با حجت الاسلام رضا غلامی قائم مقام بنیاد هدایت به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم میشود.
*چرا دوران امام محمد باقر (ع) را آغاز نهضت علمی اهل بیت (ع) میدانند؟
دوران امامت امام محمد باقر (ع) بهدرستی به عنوان آغاز نهضت علمی اهل بیت (ع) شناخته میشود، زیرا در این مقطع تاریخی برای نخستین بار مجموعهای از عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به هم پیوستند و امکان گسترش منظم، گسترده و نسبتاً آشکار معارف اهل بیت فراهم شد. پیش از این دوره، تلاش امامان بیشتر معطوف به حفظ اصل دین و بقای تشیع در شرایط سخت اختناق و تهدید دائمی بود، اما در زمان امام باقر (ع)، این مرحله بهتدریج پشت سر گذاشته شد و زمینه برای گسترش معارف اسلامی به معنای واقعی کلمه پدید آمد.
یکی از مهمترین عوامل این تحول، شرایط خاص تاریخی جهان اسلام بود. حکومت اموی در این زمان با بحرانهای جدی مواجه شده بود؛ از یکسو اختلافات درونی خاندان حاکم، و از سوی دیگر افزایش اعتراضهای مردمی، اقتدار سیاسی آنان را تضعیف کرده بود. این تزلزل باعث شد دستگاه خلافت تمرکز و سختگیری گذشته را نداشته باشد و فضای نسبی آزادی برای فعالیتهای فرهنگی و علمی به وجود آید. امام محمد باقر (ع) با درک عمیق این فرصت تاریخی، مسیر امامت را به سوی تولید و نشر علم دینی هدایت کرد.
در این دوره، آموزش معارف اسلامی برای نخستین بار به شکل نظاممند، پیوسته و جریانساز دنبال شد. امام باقر (ع) تنها به بیان احکام یا پاسخ به پرسشهای موردی بسنده نکرد، بلکه تلاش نمود چارچوب فکری منسجمی برای فهم دین ارائه دهد. گسترش علوم مختلف همچون فقه، تفسیر، حدیث و مباحث اعتقادی، باعث شد معارف اهل بیت به صورت یک مکتب فکری مستقل و قابل اتکا مطرح شود. همین حرکت بنیادین سبب شد که ایشان به لقب باقر العلوم یعنی شکافنده علوم شناخته شود؛ لقبی که نشاندهنده عمق، گستردگی و نوآورانه بودن فعالیت علمی امام است.
افزون بر این، تربیت شاگردان متعدد و انتقال دانش به نسل آینده، نهضت علمی امام را به حرکتی پایدار تبدیل کرد. شاگردانی که در مکتب امام باقر (ع) پرورش یافتند، هر یک حامل و مروج علوم اهل بیت شدند و زمینه را برای شکوفایی بیسابقه علمی در دوران امام صادق (ع) فراهم ساختند. از این رو، این دوره را باید نقطه آغاز یک جریان تمدنی در تاریخ تشیع و نه صرفاً یک مقطع علمی محدود دانست.
*شرایط سیاسی و اجتماعی زمان امام محمد باقر (ع) چه تفاوتی با دوره امامان پیش از ایشان داشت و این تفاوت چه تأثیری بر فعالیت علمی امام گذاشت؟
شرایط سیاسی و اجتماعی دوران امام محمد باقر (ع) تفاوتی بنیادین با دوره امامان پیش از ایشان داشت. در زمان امامان قبل، بهویژه پس از واقعه عاشورا، حکومت اموی با شدت و خشونت تمام هرگونه حرکت مرتبط با اهل بیت را سرکوب میکرد. فضای عمومی جامعه آکنده از ترس، مراقبتهای امنیتی و فشارهای شدید بود و در چنین شرایطی، فعالیت علمی گسترده عملاً امکانپذیر نبود.
در مقابل، عصر امام محمد باقر (ع) همزمان با آغاز ضعف جدی حکومت اموی بود. اختلاف میان شاخههای مختلف خاندان اموی، قیامهای پیدرپی در مناطق مختلف و افزایش نارضایتیهای اجتماعی، تمرکز قدرت سیاسی را از بین برده بود. این وضعیت باعث شد توجه حکومت بیش از آنکه متوجه کنترل امام و جریان علمی اهل بیت باشد، صرف حفظ قدرت از دست رفته خود شود. در نتیجه، فشار مستقیم بر امام کاهش یافت و فرصتهای تازهای برای ارتباط با مردم و شاگردان پدید آمد.
از نظر اجتماعی نیز جامعه اسلامی در حال گذار بود. نسل جدیدی از مسلمانان به میدان آمده بودند که دیگر تجربه مستقیم پیامبر (ص) یا حتی دوران نخستین خلفا را نداشتند و با پرسشهای تازهای درباره دین روبهرو بودند. گسترش سرزمینهای اسلامی، ورود اندیشهها و فرهنگهای گوناگون، و افزایش اختلاف دیدگاهها، همگی نیاز به تبیین علمی دقیق دین را دوچندان کرده بود. این شرایط، زمینهای مناسب برای فعالیت علمی امام فراهم ساخت.
امام محمد باقر (ع) با شناخت درست این تفاوتها، فعالیت علمی خود را به شکلی فعال و رو به گسترش سامان داد. ایشان از فضای موجود نهایت استفاده را برد و آموزش دین را از حالت محدود و واکنشی خارج کرد. این تغییر شرایط به امام امکان داد تا علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روز، برای آینده فکری جامعه اسلامی نیز برنامهریزی کند و بنیانهای مرجعیت علمی اهل بیت را تثبیت نماید.
*روش امام محمد باقر (ع) در آموزش و تربیت شاگردان چه ویژگیهایی داشت و چه تفاوتی با شیوههای پیشین مشاهده میشود؟
روش آموزشی امام محمد باقر (ع) یکی از برجستهترین ویژگیهای دوره امامت ایشان است. امام آموزش و تربیت را فرآیندی بلندمدت و هدفمند میدانست و نگاه ایشان به تعلیم دین صرفاً انتقال اطلاعات یا پاسخ به مسائل پراکنده نبود. هدف اصلی، پرورش انسانهایی عالم، بینا و مسئول بود که بتوانند در آینده نقش هدایتگری جامعه را بر عهده بگیرند.
یکی از ویژگیهای مهم این روش، تخصصی شدن آموزش بود. امام شاگردان را بر اساس استعداد و توان علمیشان در حوزههای مختلف مانند فقه، تفسیر، حدیث و کلام پرورش میداد. این رویکرد باعث شد هر شاگرد بهعنوان یک مرجع علمی در حوزه مشخصی شناخته شود و شبکهای از عالمان شیعی در سراسر جامعه شکل گیرد. این شیوه، تفاوت آشکاری با روشهای پیشین داشت که بیشتر به دلیل فشار و تقیه، انتقال معارف بهصورت محدود و فردی انجام میشد.
ویژگی دیگر این روش، تأکید بر فهم عمیق و استدلالی دین بود. امام باقر (ع) شاگردان را به تفکر، پرسشگری و تحلیل عقلانی تشویق میکرد و از تقلید کورکورانه پرهیز میداد. این رویکرد سبب شد معارف اهل بیت نه به عنوان مجموعهای از روایتهای پراکنده، بلکه به مثابه یک نظام فکری منسجم عرضه شود.
همچنین، امام در تربیت شاگردان به بعد اخلاقی و عملی علم توجه ویژه داشت. دانشآموزی در مکتب امام باقر (ع) به معنای تعهد اخلاقی، پایبندی عملی و مسئولیت اجتماعی بود. چنین تربیتی، زمینهساز شکلگیری نسلی از عالمان شد که علم را در خدمت هدایت جامعه و حفظ اصالت دین به کار و نه در خدمت قدرت یا منافع شخصی میگرفتند.
*فضای فکری و فرهنگی جامعه اسلامی در زمان امام محمد باقر (ع) چگونه بود و ایشان چگونه با جریانهای فکری مختلف برخورد میکردند؟
فضای فکری و فرهنگی جامعه اسلامی در زمان امام محمد باقر (ع) فضایی متنوع، پیچیده و تا حدی آشفته بود. گسترش جغرافیایی اسلام باعث ورود اندیشهها، فلسفهها و سنتهای فرهنگی گوناگون شده بود و این تنوع فکری، اختلاف نظرهای جدی در فهم اعتقادات و احکام دینی ایجاد کرده بود. فرقههای مختلف کلامی پدید آمده بودند و هر یک برداشت خاصی از دین ارائه میدادند.
در چنین شرایطی، خطر تحریف معارف اسلامی بهشدت احساس میشد. بسیاری از مردم توان تشخیص حق از باطل را نداشتند و گاه دین به ابزاری در دست قدرتهای سیاسی یا جریانهای انحرافی تبدیل میشد. امام محمد باقر (ع) در برابر این وضعیت، راه تقابل احساسی یا خشونتآمیز را انتخاب نکرد، بلکه مواجههای عمیقاً علمی و آگاهانه در پیش گرفت.
ایشان با تکیه بر قرآن کریم و سنت اصیل پیامبر (ص)، معیارهای درست فهم دین را تبیین کرد و با استدلال عقلانی به نقد دیدگاههای نادرست پرداخت. این روش، هم باعث روشن شدن مرزهای فکری حق و باطل شد و هم جایگاه اهل بیت را بهعنوان مرجع معتبر و مطمئن معرفت دینی تثبیت کرد. امام باقر (ع) نشان داد که پاسخ به بحرانهای فکری، بیش از هر چیز نیازمند علم، گفتوگو و تبیین عالمانه است. این رویکرد فرهنگی، نقش مهمی در آرامسازی فضای فکری جامعه و هدایت آن به سوی عقلانیت دینی ایفا کرد و زمینه را برای شکلگیری مکتب علمی گستردهتری در دورههای بعد فراهم ساخت.
کد خبر 6676554
-
امام باقر(ع) زمینهساز روشنگری جامعه دینی/ طلیعهدار اندیشه تشیع
-
تفسیر امام باقر(ع) از دین؛ تأثیر در تحولات اجتماعی و مقابله با ظلم
-
آفتاب عمر امام هدایت غروب کرد/ امام باقر(ع)؛ آقای فقهای حجاز
-
امام باقر (ع) آغازگر جریان پایدار تولید علم دینی در جهان اسلام بودند
-
«بودجه فرهنگی» در کانون توجه نمایندگان مجلس؛ «فرهنگ» نباید قربانی شود
-
آنفلوآنزای امسال شدیدتر شد؛ بازگشت ناگهانی سویه قدیمی آنفلوآنزا
-
هشدار سازمان ملل درباره سوء تغذیه شدید ۱۰۰هزار کودک در غزه
-
ترامپ ۳۰ دیپلمات در کشورهای دیگر را از سمتهایشان برکنار میکند
-
زخمی شدن ۳ فلسطینی به ضرب گلوله نظامیان صهیونیست
-
تهران آماده آغاز دهه مقاومت
-
آزادی ۱۳۰ دانشآموز و کارمند ربودهشده در نیجریه
-
تداوم تنش ریاض–ابوظبی در یمن؛ محموله تسلیحاتی امارات به حضرموت رسید
-
هشدار تلآویو به «سنتکام» درباره تحرکات موشکی ایران
-
ساعات کاری بانکها برای یکم دیماه اعلام شد
-
از«شبچره»ورامین تا کرسینشینی دماوند؛ نقاشی محلیِ یک شب ملی در تهران
-
شاگرد مجیدی قاتل البطائح شد؛ دبل قایدی برای برزخ فرهاد
-
حافظ خوانی کودکان شیرازی در شب یلدا
-
کاهش محسوس دما در اصفهان؛ دمای زیر صفر در ۳۸ ایستگاه هواشناسی ثبت شد
-
اعتراف تلآویو به اثربخشی موشکهای ایران؛ خساراتی که رسانهای نشد
-
هشدار تلآویو به «سنتکام» درباره تحرکات موشکی ایران
-
شب یلدا در آرامگاه حافظ
-
سردار وحیدی با خانواده شهید سلامی دیدار کرد
-
تردیدها درباره همراهی ترامپ با ماجراجویی جدید نتانیاهو علیه ایران
-
روزنامههای ورزشی یکشنبه ۳۰ آذر ۱۴۰۴
-
روزنامههای اقتصادی یکشنبه ۳۰ آذر ۱۴۰۴
- مانتو
- تور شفق قطبی
- تعمیر کامپیوتر تهران
- ایمپلنت دندان
- استعلام شرکت با کد ملی
- آلپاری
- تبلیغات گوگل ادز
- فروش خودرو کارکرده
- خرید دستگاه تصفیه آب
- تبلیغ در گوگل
- چاپ کارت ویزیت
- سرور اچ پی
- خرید دام زنده
- مهرینو
- تهران تایمز
- روزنامه آگاه
نظرات کاربران